Viaje al centro de la tierra / Viaxe o centro da terra

Novela de Jules Verne, publicada en 1864.

Non é en sentido estricto unha novela de ciencia ficción. Máis ben se pode considerar unha novela fantástica de aventuras.

Un científico xenial (xeólogo), o seu sobriño e axudante e un guía islandés penetran por un volcán no interior da terra, atopando un mundo sorprendente e totalmente inverosímil.

Algunhas partes do descenso e o posterior ascenso, poden ter certo interés científico, pero, en xeral, é unha novela para disfrutar das aventuras e os contínuos golpes de efecto que condicionan a trama.

Existen varias adaptaciones cinematográficas, como a de 1959 con James Mason no papel do profesor, ou esta outra de 2008, rodada en 3D:

Disponible na biblioteca do IES de Teis tanto en galego como en castelán. Tamén en internet aquí.

Historia de las Ciencias 2. La revolución científica de los siglos XVI y XVII

Segundo volume da Historia das Ciencias de Stephen E. Mason, do que xa comentamos o primeiro.

Durante os séculos XVI e XVII establécese o que se chama o método científico que, con diversas variacións, chegou ata os nosos días. Este método foi elaborado con distintas aportacións teóricas e prácticas, sobre todo por parte de Francis Bacon, Galileo, Descartes e Newton.

Tamén asistimos durante estes séculos ao traslado dos centros científicos importantes das áreas de influencia da Igrexa católica: Italia, península Ibérica, sur de Francia e, máis tarde, Alemaña ata as máis tolerantes áreas de influencia luterana e sobre todo calvinista: norte de Francia, Holanda e Inglaterra. A navegación e o comercio nestas áreas foron pulos para a ciencia.

Dase a contradicción de que os países máis navegantes e comerciantes da época (España e Portugal) non deron lugar a ningunha aportación científica de relevancia.

Son os séculos do triunfo ca concepción heliocéntrica do mundo, pese a persecución relixiosa sofrida por Galileo e outros, do establecemento das leis da dinámica e a lei da gravedade, do inicio do estudio da óptica, do uso do telescopio e o microscopio, do descubrimento da circulación menor do sangue e a comprensión da circulación completa, do inicio da mediciña como disciplina científica, así como o comezo do estudio da química con bases diferentes das da alquimia.

Máis importante aún, é cando por fin conflúen a tradición culta dos filósofos naturais (os teóricos) e a tradición artesanal dos comerciantes, barbeiros-ciruxans, fabricantes de máquinas e ferramentas... (os prácticos), dándose a necesidade de que as teorías propostas estén de acordo coas observacións e experiencias prácticas, é dicir, o método científico.

Disponible na biblioteca do IES de Teis

Solaris

Escrita por Stanislaw Lem, escritor polaco (1921-2006), un dos máis coñecidos, publicados e lidos entre os escritores de ciencia ficción que non escriben en inglés. Lem sempre trata de plantexar os problemas filosóficos que provocan os avances científico-tecnolóxicos. Avances supostos ou anticipacións, claro está.

Nesta novela, un pequeno grupo de científicos tratan de establecer contacto e de comprender o océano do planeta Solaris. Este océano parece ter vida e intelixencia. Os intentos dos seres humanos de establecer ese contacto veñen fracasando desde, alomenos, hai cen anos.

Parece, por outra banda, que o océano si foi quen de entrar na mente dos seres humanos, poñendo en evidencia esta capacidade de xeito inquedante. Os científicos dudan, mesmo, da súa propia cordura. O océano coñece os máis íntimos e profundos sentimentos dos humanos e dalles vida. En cuanto a condición humana, ¿é posible que un no humano teña conciencia de humano?

Lem gostaba de por en cuestión a posibilidade de entrar en contacto con unha civilización extraterrestre. De existir unha intelixencia nalgún planeta, esta sería tan diferente a nosa que faría imposible o contacto.

Solaris levouse dúas veces ao cine, a primeira en 1972, dirixida polo ruso Andrei Tarkovski que gañou o premio do Festival de Cannes. A segunda é de 2002, dirixida por Steven Soderberg e protagonizada por George Clooney.

Disponible no IES de Teis

Historia del telescopio

Escrita por Isaac Asimov e publicada en 1975. Relata a historia do telescopio desde a súa invención en 1608 polo fabricante de lentes holandés Hans Lippershey, e o seu primeiro uso para a observación astronómica por parte de Galileo Galilei, ata os primeiros anos da década de 1970.

Desde o principio da civilización humana, a comprensión do universo, a cosmoloxía e a cosmogonía, estiveron presentes como preocupacions fundamentais dos filósofos, científicos e, mesmo, da poboación en xeral. A invención do telescopio e o seu contínuo desenvolvemento deu lugar a sucesivas revolucións na ciencia e na concepción do propio lugar do ser humano no universo.

A historia do telescopio amosa como o desenvolvemento científico vai íntimamente unido ao desenvolvemento tecnolóxico. Descubrimentos feitos con certo telescopio crean a necesidade de observar o ceo con maior precisión e profundidade, o que leva ao perfeccionamento do telescopio ou á creación de telescopios radicalmetne distintos que permiten facer novos e sorprendentes descubrimentos, e volta a empezar. O desenvolvemento da astronomía e do telescopio aliméntanse entre si.

Mesmo a observación con telescopios influiu no desenvolvemento da óptica xeométrica, as técnicas de pulido de lentes e espellos, a fotografía, a espectroscopía e espectrografía, o estudo das ondas electromagnéticas, o descubrimento do máser e o láser, o perfeccionamento do radar, a astroquímica, a física cuántica e a física de partículas, a exploración da atmósfera terrestre e o espacio exterior, a construcción de naves espaciais e satélites artificiais, etc.

Esta historia é unha apaixoante aventura de exploración dos límites da sabiduría humana, relatada co estilo axil propio de Asimov e a súa habitual maestría. Lamentablemente, a historia detense nos anos 70 do século pasado, quedando pendentes todos os avances das últimas décadas, por exemplo, o teslescopio espacial Hubble:

Disponible na biblioteca do IES de Teis.

Perelandra. Un viaje a Venus

Segunda novela da Triloxía cósmica de C.S. Lewis do que xa comentamos a primeira: Máis alá do planeta silencioso.

Os mesmos protagonistas da primeira, Ransom, o filólogo, e Weston, o científico malvado, enfróntanse axudados respectivamente por Malendil, o espiritu benéfico, e Thulcandra, o malvado. En xogo o futuro de Venus e dos seus moradores: a Dama e o Rei.

O planeta Venus ideado por C.S. Lewis é un mundo luminoso e fértil, con illas que flotan sobre o océano coma se fosen balsas flexibles, que proporcionan todo o que necesitan aos seres que as habitan. Ese mundo está en risco de desaparición e Ransom é o único que o pode evitar.

Disponible en internet aquí.

Disponible na biblioteca do IES de Teis.

Cinco semanas en globo

Esta é a primeira novela de Jules Verne, escritor francés (1828-1905).

Jules Verne é un escritor de novelas de aventuras, consideradas literatura xuvenil. Algunhas das súas novelas son precursoras do xénero da ciencia ficción porque nelas hai anticipación científica ou tecnolóxica. É o caso de "20.000 leguas de viaxe submarina", "Robur o conquistador", "Viaxe ao centro da terra", "Da terra á lúa" ou esta que nos ocupa.

Cinco semanas en globo, propón unha viaxe en globo atravesando África do leste ao oeste, nunha época (1861) no que o globo aerostático era un invento relativamente recente e raro, e na que o continente africano estaba en gran parte inexplorado.

Un científico excéntrico e xenial emprende a aventura con dous compañeiros. Na súa viaxe describen o territorio, a fauna e a flora e afrontan grandes perigos.

Os aspectos técnicos e científicos relativos ao funcionamento do aerostato están moi ben tratados. O globo esta cheo de hidróxeno, o que a historia demostrou que non era unha boa idea.

Os pesos están en libras e as distancias en millas, pés e toesas. Esto é interesante como exercicio de conversión. Una libra é casi medio quilogramo, unha milla terrestre é algo máis de quilómetro e medio, un pé arredor de trinta centímetros e unha toesa casi dous metros.


Disponible na biblioteca do IES de Teis.
Hai unha versión completa en internet aquí, aquí e aquí..

Historia de las ciencias 1: Ciencia Antigua, en Oriente y Medieval

Sabías que o filosofo alexandrino Xoan Filopón enunciou unha versión moi aproximada do principio de inercia casi mil douscentos anos antes de que o fixera Newton... e foi condeado como herexe pola Igrexa Católica?

Sabías que Eratóstenes, filósofo grego do século III a.C. determinou o radio da terra cun erro que vai entre o 1% e o 15 % segundo se tome a conversión da medida utilizada por el, o estadio?

Sabías que Aristarco de Samos, tamén no século III a. C. propuso un sistema heliocéntrico do Universo mil novecentos anos antes de que Galileo fora condeado pola Inquisición pola misma proposta?

Sabías que a pesares do coñecemento de que a terra é esférica, establecida polos filósofos gregos, os primeiros cristiáns retomaron a idea dunha terra plana, á imaxe do Tabernáculo?

Sabías que unha das primeiras alquimistas da historia, María a Xudía do século III, deixou como principal contribución... o baño maría?

Sabías que a tradición taoísta dos chineses na busca do Yin e o Yang (principios feminino e masculino, respectivamente), desenvolveron unhas elaboradas alquimia, medicina e farmacia?

Sabías que os mesmos chineses primitivos, consideraban que o ceo é redondo como a cabeza e a terra cuadrada como os pés?

Todo esto e moito máis, o atoparás nesta obra de Stephen F. Mason, a primeira dunha serie de cinco que recorre toda a historia das ciencias. É unha obra breve, só 160 páxinas moi entretidas.

Disponible na biblioteca do IES de Teis

La máquina del tiempo

Novela de Herbert George Wells do que xa comentamos outra obra. Esta é a súa primeira novela.

O protagonista (o Viaxeiro do tempo) constrúe unha máquina que lle permite viaxar a través do tempo. Wells non se para a describir demasiado a máquina, nin a base do seu funcionamento, so algúns detalles das palancas de bronce e marfil e a forma da máquina. De feito, esto non é o importante. O que realmente é o tema da novela é a situación da humanidade nun futuro que o autor sitúa no ano 802.701. A forma de vida, a crueldade, a decadencia que, presumiblemente, son as consecuencias da actuación dos seres humanos no presente ("o presente" é 1895, data de publicacción da obra). A inxustiza social actual, manifestada nas diferencias entre a clase obreira e as clase acomodada, derivaría en dúas variedades de seres humanos dexenerados, os Eloi e os Morlocks, condeados a enfrontarense entre eles.

No aspecto científico, o mais interesante é a descrición da evolución das órbitas do sol, a lúa e as estrelas vistas desde a máquina a "cámara superrrápida".

Existen varias adaptacións cinematográficas, das que destacan dúas: El tiempo en sus manos, dirixida por George Pal en 1960, protagonizada por Rod Taylor e La máquina del tiempo, dirixida polo bisneto de H. G. Wells, Simon Wells en 2002, protagonizada por Guy Pearce e Jeremy Irons. A parte das adaptacións máis ou menos libres, hai moitas películas que utilizan o tópico da viaxe no tempo. A máis coñecida pode ser Regreso ao futuro, de 1985, dirixida por Robert Zemeckis, producida por Steven Spielberg e protagonizada por Michael J. Fox e Cristopher Lloyd:


A novela está disponible na biblioteca do IES de Teis. Tamén en internet aquí.

Podes ver este interesante documental sobre as viaxes a través do tempo.

Galileo, mensajero de las estrellas

Escrita por Jean Pierre Maury, profesor de Física na Universidade de París, narra a vida de Galileo (Pisa, 1564; Florencia, 1642), concentrándose no período que vai de 1609 ata 1634. Esta é a etapa máis produtiva de Galileo e, ao tempo, na que tuvo máis problemas.

O período comeza coa construcción e uso por parte de Galileo do seu telescopio e os importantes descubrimentos que fixo: o carácter montañoso da lúa, as fases de venus, os satélites galileanos de Xupiter, a existencia de moitas máis estrelas das que se ven a simple vista e o feito de que a Vía Láctea está composta tamén por estrelas. Estes feitos son proba de que a concepción xeocéntrica do universo (defendida pola igrexa católica) é errónea e, pola contra, a hipótese heliocéntrica (proposta por Copérnico e defendida por Galileo) é a correcta.

A posición de Galileo provoca que sofra dous procesos da Inquisición, o primeiro en 1616 e o segundo en 1633. Neste último, condéaselle a renegar do heliocentrismo, cousa que Galileo, vello e cansado, fai.

O libro ten numerosas ilustracións que axudan a comprender mellor o texto, xa de por sí sinxelo e sen tecnicismos.

Dispoñible na biblioteca do IES de Teis.

Oryx y Crake

Novela escrita en 2003 por Margaret Atwood, escritora canadiana nacida en 1939, Premio Príncipe de Asturias das Letras en 2008, activista en favor dos dereitos humanos e de causas ambientais. É membro de Amnistía Internacional e de BirdLife International.

Esta obra, que podemos considerar dentro da anticipación científica distópica (1984, Un mundo feliz,...), presenta un futuro no que parece sobrevivir un único ser humano, Home das neves, antes chamado Jimmy, despois de certa catástrofe provocada polo mal uso de algún descubrimento ou técnica científica. A parte de Home das neves, existe un pequeno grupo de seres humanos diferentes, resultado dunha profunda manipulación xenética, os crakers ou fillos de Crake. Tamén están os fillos de Oryx, animais híbridos, como os "porcóns", os "lobicáns", as "serpatas", etc.

A novela intercala flashbacks (voltas atrás) que contan a historia previa de Jimmy e, pouco a pouco, permite ao lector desvelar as chaves que explican a situación actual. Esta situación non será totalmente comprendida ata o final da novela, mantendo a intriga e o interese ata o último capítulo.

Atwood avisa dos perigos que un mal uso dos avances científicos (neste caso, médicos e de inxeñería xenética) poden supor para unha sociedade consumista e adocenada. Especialmente crítica móstrase co tipo de xoven ou adolescente que pasa ou seu tempo con videoxogos violentos, crueles e macabros.

Yo, robot

Máis que unha novela é unha colección de relatos curtos independentes, pero cun fío conductor común: a compañía U.S. Robots & Mechanical Men Inc., que fabrica os robots, e a robopsicóloga Susan Calvin.

Escrita por Isaac Asimov e publicada en 1950, cada relato situanos diante de diversos tipos de máquinas intelixentes: robots que len o pensamento, robots que tolean, robots con sentido do humor...

Neste libro, Asimov enuncia as famosas Tres leis da robótica:

1. Un robot non debe dañar a un ser humano ou, por omisión, permitir que sofra dano.

2. Un robot debe obedecer sempre aos humanos, excepto cando as órdenes vaian contra a primeira lei.

3. Un robot debe protexerse a sí mismo excepto cando esta protección vaia contra a primeira ou a segunda lei.

Estas leis tiveron gran influencia en toda a ciencia ficción posterior e, mesmo no desenvolvemento da robótica e a intelixencia artificial.

Coa axuda das tres leis, Asimov resolve diversos conflictos éticos e psicolóxicos que van máis alá da mera ciencia ficción de aventuras.

A película do mesmo título, dirixida por Alex Proyas en 2004 e protagonizada por Will Smith, non é unha verdadeira adaptación da novela. Únicamente incorpora as tres leis, algúns personaxes e certas situacións, pero o guión non guarda relación coa obra de Asimov.

Disponible na biblioteca do IES de Teis.

Claro de Tierra

Novela escrita en 1955 por Arthur C. Clarke, do que xa falamos. Clarke é considerado, xunto con Asimov e Robert Heinlein, un dos tres grandes maestros da ciencia ficción. En 1994 foi candidato ao Premio Nobel de literatura.

Está ambientada no século XXII. Os seres humanos colonizaron a Lúa, Mercurio, Venus, Marte e algúns satélites de Xupiter e Saturno. Estas colonias, excepto a Lúa, declaráronse repúblicas independentes e agrupáronse nunha Federación. A Lúa todavía pertence á Terra.

Intereses económicos, especialmente de obtención de metais nas minas da Lúa, levan a unha crise entre a Terra e a Federación, a piques de declarárense a guerra. Polo medio temos unha historia de espías. É clara a influencia da experiencia do autor na Segunda Guerra Mundial (1939-1945).

Como sempre en Clarke, os aspectos científicos están moi ben tratados. Os efectos visuais e sonoros (ou a falta de efectos sonoros) na Lúa e no espacio, a influencia da diferente gravedade no organismo, a observación astronómica en ausencia de atmósfera, os problemas para a supervivencia humana na Lúa, etc., están explicados ou anticipados con rigor.

Pero, ademáis, está o problema da lealdade. Debe un ser humano ser leal á súa patria ou á súa especie? Esta é a cuestión.

Disponible na biblioteca do IES de Teis.

Opúsculos sobre el movimiento de la Tierra

Esta obra é, digamos, divulgación científica orixinal, feita polos propios científicos que estaban a crear unha nova ciencia. Estamos na época en que a postura oficial (da Igrexa) era partidaria do Xeocentrismo e condenaba o heliocentrismo como herexía, o que derivaría no proceso da Inquisición contra Galileo de 1633.

Trátase dunha recompilación de tres textos breves (unhas 20 páxinas cada un).

O primeiro, chamado abreviadamente Commentariolus (~1514), é un texto de Nicolás Copérnico para distribuir entre os seus amigos no que expón por primeira vez as ideas heliocéntricas da nova cosmoloxía que, posteriormente, revolucionaría o pensamento científico dos século XVI e XVII.

O segundo é un texto de divulgación e defensa das ideas copernicanas escrito por Thomas Digges en 1576. Digges foi, probablemente o primeiro defensor e divulgador do copernicanismo, e, seguro, o primeiro que escribiu sobre isto en inglés.

O terceiro e un texto de Galileo de 1615, non publicado na época, titulado Consideraciones sobre la opinión copernicana. Galileo fai unha defensa das teorías de Copérnico, aportando o que, na súa opinión, son novas evidencias e novos argumentos a favor do sistema heliocéntrico.

Crónicas marcianas

Novela de Ray Bradbury, autor estadounidense nacido en 1920 e falecido en 2012, coñecido tamén por Fahrenheit 451.

Crónicas marcianas foi escrita arredor de 1946 e presenta a colonización de Marte entre 1999 e 2026 en sucesivas oledas de exploradores.

A resolución das catro primeiras expedicións é verdadeiramente sorprendente. A segunda expedición pon ao lector diante dunha situación hilarante, absurda, digna do mellor Groucho Marx, ata o seu desenlace en que todo ten sentido.

A terceira é a máis inquedante, a incertidume sobre que e quenes somos crea alarma e desasosiego.

En definitiva, unha serie de relatos aparentemente sinxelos que exploran, máis que Marte, os misterios do comportamento humano.

De propina, a novela inclúe un extraordinario prólogo de Jorge Luis Borges.

Disponible na biblioteca de Teis tanto en galego como en castelán.

Un mundo feliz

Esta é a novela máis coñecida de Aldous Huxley, autor inglés (1894-1963).

Escrita en 1932, é un clásico da literatura. Considérase unha novela distópica, é dicir, presenta un futuro sombrío e deshumanizado. A sociedade sacrifica valores humanos esenciais en aras do consumismo, a eficacia produtiva e a vida sen preocupacións.
Todos son infantil e inxenuamente felices, a cambio de eliminar a familia, a diversidade cultural, a ciencia, a arte, a literatura e a relixión.

Os aspectos científicos (a parte da reproducción de seres humanos) non son moi relevantes no desenvolvemento da historia, pero no deixan de ter certo interés.
A reproducción humana faise "in vitro" (cousa descoñecida en 1932), e cun proceso de selección artificial, fabrícanse seres humanos de distintas categorías: Alfa, Beta, Gamma, Delta e Épsilon.
O transporte realízase en cohetes e helicópteros moi avanzados, pero non hai nin rastro da era dixital.

O fundamental é a contraposición entre felicidade e libre albedrío. A libertade implica paixón, equivocacións, dor e traxedias.

Se non estou errado, era Orson Welles (Ciudadano Kane) o que dicía:
"En mil anos de historia de guerras, intrigas e inestabilidade política e social, Italia produxo a Leonardo e a Capela Sixtina. Nos mesmos mil anos de paz e felicidade, Suiza creou o reloxo de cuco".

Esta novela está disponible na bilbioteca do IES de Teis.

Momentos estelares de la ciencia

Unha das obras de divulgación científica máis populares e lidas.

Escrita por Isaac Asimov, fai un rápido e breve recorrido polas contribucións de 26 dos máis importantes científicos e inventores da historia nos campos da física, química, bioloxía, mediciña e tecnoloxía, desde Arquímedes a Einstein, pasando por Gutenberg, Galileo, Newton, Faraday, Edison, Marie e Pierre Curie, Lavoisier, Mendel, Pasteur, Darwin, etc.

Este libro foi publicado por primeira vez en 1959, nos EEUU e, polo tanto, non inclúe a última metade do século XX e esta década que xa levamos no XXI, aínda así, os científicos escollidos seguen a ser dos máis grandes da historia.
O espacio adicado a cada un é breve, de catro a sete páxinas. Esto fai que as veces a descripción sexa apresurada e pouco matizada. Poderianse discutir algunhas afirmacións de Asimov, pero, en xeral, o que dí é correcto. Ademáis, como sempre, no estilo ameno, áxil e moi claro e didáctico característico deste autor, o que facilita a lectura.

Dispoñible na bliblioteca de Teis.

1984

Novela escrita en 1948 e publicada en 1949 polo escritor británico George Orwell (1903-1950).

Non é unha novela propiamente de ciencia ficción, aínda que presenta elementos do xénero: anticipación do futuro, inxenios tecnolóxicos, etc. Considérase unha novela "distópica", o contrario de "utópica", é dicir, a situación proposta é o oposto a unha sociedade ideal.

O autor introduce un futuro no que un réxime dictatorial controla tódolos aspectos da vida dos cidadáns, incluso os seus pensamentos e sentimentos. A sociedade está dominada polo Partido Único e o seu líder, o Gran Irmán, mediante unha forte Policía do Pensamento e coa axuda das "telepantallas" instaladas en tódalas vivendas, postos de traballo e, mesmo nas rúas, que permiten ver e escoitar ás persoas en todo momento.

O partido cambia a historia, o pasado e as hemerotecas para favorecer os intereses. Decide a forma de pensar dos cidadáns mediante a Neolingua e o Dobrepensar.

O protagonista, Winston Smith, traballador do Ministerio da Verdade (encargado de falsear a historia), vai facéndose conscente da gran farsa do partido e tenta evadirse da súa vixiancia.

O título da novela non foi o inicialmente preferido por Orwell. O editor impuso este ao intercambiar os números da data de escritura (1948 en 1984).

Disponible na biblioteca do IES de Teis.

Aquí podes ver un tráiler dunha película feita en 1984 baseada na novela